Struktura organizacyjna Polskiego Czerwonego Krzyża składa się z czterech poziomów: krajowego, okręgowego, rejonowego oraz jednostek podstawowych.
Na poziomie krajowym funkcjonuje Zarząd Główny Polskiego Czerwonego Krzyża, w województwach 16 oddziałów okręgowych, a na szczeblu powiatowym ponad 200 oddziałów rejonowych. Poziom czwarty, najniższy w hierarchii, a tym samym jej fundament, to jednostki podstawowe: Szkolne Koła PCK, Grupy Społecznych Instruktorów Młodzieżowych (SIM), Kluby Honorowych Dawców Krwi, Grupy Ratownictwa i Grupy Pomocy Humanitarnej.
Władzę naczelną nad pracami stowarzyszenia sprawują:
Krajowy Zjazd – organ regulujący wewnętrzne zasady funkcjonowania Stowarzyszenia oraz wyznaczający ramową strategię jego działań. W skład Krajowego Zjazdu wchodzą delegaci terenowi – przedstawiciele okręgów;
Zarząd Główny – organ wykonawczy, który kieruje pracami stowarzyszenia. Jego członków wybiera na czteroletnią kadencję Krajowy Zjazd
Na szczeblu krajowym działają także: Główna Komisja Rewizyjna, Sąd Organizacyjny oraz Kapituła Odznaki Honorowej PCK.
Misją Polskiego Czerwonego Krzyża jest zapobieganie ludzkim cierpieniom i łagodzenie ich skutków oraz ochrona ludzkiej godności, bez jakiejkolwiek dyskryminacji na tle narodowości, rasy, płci, przekonań religijnych lub politycznych.
Ruch
Polski Czerwony Krzyż to organizacja zrzeszona w największym ogólnoświatowym ruchu humanitarnym, jednym z najstarszych w historii ludzkości. Jego częściami składowymi są działające na szczeblu międzynarodowym: Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża (MKCK), Międzynarodowa Federacja Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca (Federacja) oraz stowarzyszenia krajowe Czerwonego Krzyża lub Czerwonego Półksiężyca.
Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca(ang. International Red Cross and Red Crescent Movement) – to międzynarodowa sieć humanitarna, zrzeszająca około 80 milionów wolontariuszy na całym świecie, którzy pomagają ofiarom klęsk, katastrof i konfliktów zbrojnych. Często używany termin Międzynarodowy Czerwony Krzyż jest nieprawidłowy, gdyż nie istnieje jedna organizacja nosząca tę nazwę. W rzeczywistości Ruch tworzy kilka komponentów, które są od siebie niezależne, lecz zjednoczone pod wspólną misją, zasadami, celami, symbolami, statutami, oraz zarządzającymi organami. Są to:
Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża(ang. International Committee of the Red Cross) ─ powstał 17 lutego 1863 r. w Genewie z inicjatywy Henry Dunanta i czterech innych obywateli Genewy: Guillaume-Henri Dufora, Gustave Moyniera, Louis Appia i Theodore Maunoir. To instytucja szwajcarska, prywatna, i niezależna. Jej siedziba znajduje się w Genewie. MKCK posiada powszechnie uznane prawo inicjowania akcji humanitarnych. Działa przede wszystkim w sytuacji konfliktu zbrojnego o charakterze międzynarodowym, nie międzynarodowym, walk wewnętrznych i ich skutkach.
Międzynarodowa Federacja Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca(Federacja, ang. International Federation of Red Cross and Red Crescent Societies) ─ powstała 5 maja 1919 r. w Paryżu z inicjatywy Henry Pomeroy Davisona, a członkami założycielami były Amerykański, Brytyjski, Francuski, Włoski i Japoński Czerwony Krzyż. To organizacja międzynarodowa, pozarządowa i niezależna, nie posiadająca charakteru politycznego, rasowego ani wyznaniowego. Jej siedziba znajduje się w Genewie. Działa przede wszystkim w sytuacji klęsk i katastrof.
W sytuacji gdy nakładają się na siebie pola działania MKCK i Federacji, wiodącą rolę ma porozumienie z Sewilli z listopada 1997 roku.
Stowarzyszenia Krajowe Czerwonego Krzyżalub Czerwonego Półksiężyca(ang. National Red Cross or Red Crescent Society) ─ pierwszym było Holenderskie Towarzystwo Czerwonego Krzyża powstałe na podstawie królewskiego dekretu z 1867 r. Stowarzyszenie krajowe, to organizacja pełniąca rolę pomocniczą wobec władz administracji publicznej, tworzona na mocy Konwencji Genewskich o ochronie ofiar wojny z 12 sierpnia 1949 r., Protokołów Dodatkowych do tych Konwencji z 8 czerwca 1977 r. oraz wewnętrznych ustaw, dekretów i aktów prawnych państwa będącego sygnatariuszami tychże Konwencji. Co do zasady jedności, na terenie państwa może istnieć tylko jedno Stowarzyszenie Czerwonego Krzyża lub Czerwonego Półksiężyca. Działa przede wszystkim na rzecz obywateli i innych mieszkańców państwa, na terenie którego istnieje, zgodnie z bieżącymi potrzebami i wyzwaniami humanitarnymi. W razie możliwości wspiera także działania bratnich Stowarzyszeń Krajowych wymieniając wiedzę, doświadczenia i dobre praktyki. Obecnie istnieje 191 stowarzyszeń krajowych na świecie. W Polsce działa Polski Czerwony Krzyż.
Strategia 2020 stanowi podstawę dla planów strategicznych poszczególnych Stowarzyszeń Krajowych. Ramy te tworzą dynamiczny proces, który odpowiada na zmieniające się okoliczności. Strategia motywuje naszych członków, wolontariuszy, pracowników i sympatyków do kreatywnego i innowacyjnego zaangażowania w jej praktyczną realizację. Stanowić to będzie ważny wkład w zmiany, jakich pragniemy dokonać. Co dwa lata na Zgromadzeniu Ogólnym, Międzynarodowa Federacja będzie przedstawiać raport dotyczący postępów implementacji Strategii, w celu monitorowania jej systematycznego wdrażania. Przegląd cząstkowy przeprowadzony zostanie w 2015, a końcowy w 2019.
Idee czerwonokrzyskie splatały się z dążeniami społeczeństwa polskiego do odzyskania niepodległości. Mimo sprzeciwu władz w poszczególnych zaborach na terytorium Polski powstawały i działały pod różnymi nazwami organizacje humanitarne.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, z inicjatywy Stowarzyszenia Samarytanin Polski zwołano 18 stycznia 1919 naradę wszystkich istniejących na ziemiach polskich organizacji kierujących się w działaniu czerwonokrzyskimi ideałami. Organizacje te podczas narady odbywającej się pod patronatem Heleny Paderewskiej utworzyły Polskie Towarzystwo Czerwonego Krzyża. Wyłoniły 30-osobowy Tymczasowy Komitet, zlecając jego przedstawicielom, w konsultacji z innymi organizacjami, opracowanie projektu statutu i prowadzenie prac organizacyjnych.
Po zatwierdzeniu przez rząd statutu Polskiego Towarzystwa Czerwonego Krzyża na zebraniu konstytucyjnym 27 kwietnia 1919 wybrano Zarząd Główny. Prezesem został Paweł Sapieha, a po jego rezygnacji Helena Paderewska. Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża 24 lipca 1919 r. zarejestrował i uznał Polskie Towarzystwo Czerwonego Krzyża za jedyną organizację czerwonokrzyską działającą na całym terytorium państwa polskiego.
PCK w okresie międzywojennym
Działania Polskiego Towarzystwa Czerwonego Krzyża były dostosowane do potrzeb społeczeństwa. Udzielano pomocy poszkodowanym w wyniku wojny, organizowano i prowadzono zakłady lecznictwa. Poszukiwano również zaginionych, realizowano zadania sanitarne, szkolono pielęgniarki, ratowników, doszkalano nauczycieli i od 1921 roku tworzono młodzieżowe koła PCK.
W 1927 roku Polskie Towarzystwo Czerwonego Krzyża zmieniło nazwę na Polski Czerwony Krzyż, a prezydent Rzeczypospolitej wydał rozporządzenie z mocą ustawy nadające PCK uprawnienia stowarzyszenia wyższej użyteczności i przyjął patronat nad PCK. Ustalono, że w razie wojny PCK będzie podporządkowany ministrowi spraw wojskowych.
PCK rozszerzał swoją działalność programową i organizacyjną, w tym zwłaszcza szkolenia sanitarne, zakładanie drużyn ratowniczych, gromadzenie sprzętu itp. W 1935 roku powołano w Łodzi Centralną Stację Wypadkową z ośrodkiem przetaczania krwi, a w rok później przy szpitalu PCK w Warszawie utworzono pierwszy Instytut Przetaczania i Konserwacji Krwi.
W 1939 roku PCK liczył ok. 850.000 członków, w tym ok. 50 % stanowiła młodzież. Dysponował także dużą ilością przeszkolonych pielęgniarek i ratowników oraz zapasami materiałów sanitarnych, sprzętem technicznym, prowadził 1300 placówek ochrony zdrowia i opieki społecznej.
Czasy wojny i okupacji
Od początku II wojny światowej PCK oddał do dyspozycji wojska szpitale, punkty sanitarne, sprzęt, personel lekarski i pielęgniarki oraz dziesiątki tysięcy ochotników. Uruchomił także dodatkowo ok. 180 szpitali, wiele punktów sanitarnych, domów noclegowych. Przejawiał szczególną aktywność w niesieniu pomocy rannym żołnierzom i cywilom oraz uciekinierom.
4 września 1939 r. przekształcono sekcję informacyjną ZG PCK w Biuro Informacyjne i zgodnie z konwencją genewską skoordynowano jego działalność z Międzynarodowym Komitetem Czerwonego Krzyża, co dało podstawę do gromadzenia materiałów o ludziach i stratach wojennych.
W październiku 1939 MKCK apelem wezwał wszystkie stowarzyszenia Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca w innych państwach do udzielania pomocy jeńcom wojennym i cywilom w okupowanych krajach. W listopadzie za zgodą ministra spraw wojskowych i aprobatą MKCK powołano na emigracji drugi Zarząd Główny PCK z siedzibą w Paryżu, który następnie przeniesiono do Londynu. Zarząd ten tworzył delegatury PCK w wielu wolnych krajach europejskich i pozaeuropejskich, które obejmowały działalnością wszystkie ośrodki polonijne, niosące wielostronną pomoc potrzebującym.
W lipcu 1940 ukazało się rozporządzenie generalnego gubernatora Niemiec, rozwiązujące na terenie Guberni wszystkie stowarzyszenia i organizacje w Polsce. Ze względu na konwencje genewskie nie objęło ono PCK, chociaż dotkliwie ograniczyło jego działalność, między innymi nakazując rozwiązanie struktur terenowych i ustalając pełnomocników i komisarzy do nadzorowania pracy i korespondencji PCK. Wobec zdecydowanego sprzeciwu ZG PCK i zapowiedzi odwołania się do MKCK i Ligi Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca, władze niemieckie odwołały wydane rozporządzenie, a PCK jako jedyna organizacja w okupowanej Polsce funkcjonował z nazwą Polski Czerwony Krzyż, mimo wielu szykan i utrudnień.
PCK nie miał natomiast możliwości nawiązywania kontaktów z Polakami, którzy znaleźli się na terenie ZSRR, ponieważ rząd tego kraju nie był wówczas sygnatariuszem konwencji genewskich. Stąd trudności zarówno działań jak i uzyskiwania informacji o aresztowaniach i Polakach wywożonych na terytorium ZSRR, w tym do obozów w Kozielsku, Ostaszkowie, Starobielsku i innych miejsc odosobnienia.
Rola PCK w skomplikowanej i dramatycznej sprawie katyńskiej została opisana we wspomnieniach ówczesnego prezesa PCK Wacława Lacherta oraz poufnym raporcie sekretarza generalnego Kazimierza Skarżyńskiego. PCK zdystansował się wówczas od zabiegów okupanta i hałaśliwej jego propagandy. Delegował natomiast do Katynia komisję techniczną w ramach Biura Informacji. Komisja PCK dokonywała ekshumacji i identyfikacji pomordowanych, potwierdzając w dokumentach masowy mord oficerów polskich i innych osób internowanych. W oparciu o te dokumenty PCK wydawał zaświadczenia rodzinom pomordowanych.
PCK wbrew ograniczeniom ze strony okupanta odegrał ogromną rolę w powstaniu warszawskim. Na szeroką skalę pomagał rannym żołnierzom oddziałów powstańczych. Zarówno w prowadzonych szpitalach, punktach sanitarnych, jak też we wszystkich innych sytuacjach spieszył z pomocą ludności cywilnej. Podejmował także próby kontaktów z zesłanymi do obozów koncentracyjnych. Różnorodne działania wywoływały duże represje okupanta wobec działaczy PCK. Wielu z nich skazano na śmierć, wysłano do obozów koncentracyjnych. W drugim dniu powstania Niemcy celowo spalili siedzibę PCK wraz z aktami i dokumentami zarówno katyńskimi jak i innymi stanowiącymi bezcenną wartość dla ludzi i historii. Represje nie zastraszyły jednak działaczy i nie przerwały w całym okresie II wojny światowej wykonywania czerwonokrzyskiej misji i konkretnych zadań.
PCK po II wojnie światowej
Wraz z wyzwoleniem terenów polskich przez armię radziecką i wojsko polskie, powstała sieć placówek PCK, a ZG PCK ustalił z władzami państwa zasady działania stowarzyszenia i współpracy. 16 maja 1954 r. MKCK uznał Zarząd Główny z siedzibą w Warszawie jako jedyną władzę PCK na terenie Polski.
Od 1948 roku zmieniła się sytuacja i życie w powojennym kraju. Państwo zaczęło przejmować od PCK zakłady lecznicze i opiekuńcze.
W 1951 roku odbył się Krajowy Zjazd PCK, który uchwalił nowy statut, przyjął program dostosowany do warunków pokoju i ówczesnych potrzeb i możliwości działania.
Po przejęciu przez państwo stacji i punktów krwiodawstwa PCK od 1958 roku prowadzi planową i systematyczną działalność w promowaniu honorowego krwiodawstwa. Od 1962 roku, dzięki zaangażowaniu działaczy i pracowników PCK oraz wydatnej pomocy finansowej i organizacyjnej państwa, tworzono punkty opieki nad chorymi w domu. Z dużym rozmachem szkolono siostry pogotowia PCK, rozwijano szkolne i zakładowe koła PCK, propagowano honorowe krwiodawstwo, organizowano szereg akcji promujących zdrowie i realizowano różne zadania uzasadnione potrzebami społecznymi.
16 listopada 1964 roku Sejm uchwalił ustawę o PCK. Określono w niej podstawowe zasady prawne funkcjonowania PCK oraz niektóre obowiązki organów państwa wobec stowarzyszenia. Zlecono Polskiemu Czerwonemu Krzyżowi prowadzenie Biura Informacji i Poszukiwań jako realizatorowi obowiązku państwa wynikającego z konwencji genewskich.
Przez wszystkie lata PCK realizował wiele zadań zgodnych z potrzebami społecznymi i możliwościami ówczesnej sytuacji. Wyjątkowym wydarzeniem w społeczeństwie i w PCK był okres stanu wojennego w Polsce. Po jego ogłoszeniu PCK podjął niezwłocznie działalność pomocową. Władze państwa w kilka dni po ogłoszeniu stanu wojennego zgodziły się na wizyty przedstawicieli PCK w ośrodkach internowania i udzielania pomocy internowanym i ich rodzinom. Było to np. ułatwienie korespondencji z rodzinami, dostarczanie środków czystości , odzieży itp.
W styczniu 1982 roku w siedzibie ZG PCK rozpoczęła działalność delegatura MKCK i Ligi Stowarzyszeń CK i CP. Działacze i pracownicy ZG PCK oraz przedstawiciele MKCK odbyli 79 wizyt w ośrodkach internowanych, a przedstawiciele zarządów okręgowych PCK 170 wizytacji ośrodków internowania na swoim terenie. Przyjęto ponad 4 tysiące różnych próśb i postulatów internowanych, w tym ok. 600 wniosków o zwolnienie. Wiele z tych próśb zrealizowano bądź skierowano do rozpatrzenia kompetentnym władzom.
W Genewie powołano w tym czasie grupę operacyjną zajmującą się z ramienia Ligi Stowarzyszeń i MKCK pomocą dla Polski. Po apelu wystosowanym do stowarzyszeń w innych krajach, do Polski napływały transporty z darami odzieży, lekarstw, żywności, sprzętu medycznego, środków czystości, które docierały do ludności, szpitali, domów dziecka, szkół, internatów itp. Wartość tych darów, z których większość przekazano za pośrednictwem PCK, ocenia się na dziesiątki milionów dolarów, a korzystających z pomocy na ponad półtora miliona osób.
Przedstawiciele MKCK i Ligi współorganizujący i nadzorujący tę działalność w specjalnym raporcie bardzo wysoko ocenili pracę PCK w okresie stanu wojennego.
PCK w nowej sytuacji społeczno-ustrojowej
Wraz ze zmianami ekonomicznymi i społecznymi pojawiły się nowe problemy i uwarunkowania dotyczące pracy PCK. Zmienił się system finansowania działalności opiekuńczej w kraju. PCK zatrudniał ok. 24 tysięcy sióstr PCK do opieki nad chorymi w domu. Prowadził szereg placówek i punktów opieki. Zmiana tego systemu została wymuszona ustawą o opiece społecznej. Spowodowała ona duże trudności w funkcjonowaniu całego stowarzyszenia. Siostry PCK utraciły pracę, a ich podopieczni troskliwą pomoc i kwalifikowana opiekę. Pojawiło się wiele nowych problemów wymagających innych rozwiązań i dodatkowych działań
Rozszerzyła się znacznie sfera ubóstwa społecznego, w tym bezrobocie i bezdomność. Wzrosła ilość niedożywionych dzieci w rodzinach, szkołach i placówkach oświatowych. Stowarzyszenie jest zaangażowane w dożywianie dzieci i prowadzi program kompleksowej opieki i pomocy dla dzieci z rodzin potrzebujących wsparcia pod hasłem „Godne Dzieciństwo”. PCK w swoich działaniach odwołuje się do ofiarności społecznej, organizuje akcje i kampanie, poszukuje sponsorów do wielu charytatywnych działań. Ważną i oryginalną rolę w pozyskiwaniu środków finansowych i rzeczowych na pomoc potrzebującym spełnia (utworzona w nawiązaniu do przedwojennej tradycji) działająca od 1995 roku Rada Pań PCK. Ogniwa PCK na różnych szczeblach organizacyjnych poświęcają dużo czasu i energii w zdobywaniu środków finansowych na realizację zadań.
Szeroką działalność prowadzi PCK nadal w dziedzinie promocji honorowego krwiodawstwa. Działania te są wkładem PCK w realizację ustawy o publicznej służbie krwi uchwalonej w 1997 roku.
PCK szkoli młodzież i dorosłych w udzielaniu pierwszej pomocy. W stowarzyszeniu działają też grupy ratownictwa, które m. in. wspierają państwowe służby ratownicze podczas klęsk żywiołowych i katastrof. Utrzymywane są magazyny interwencyjne, z których jednorazowo można udzielić pomocy dla ok. 17.000 osób. W latach 1997 i 1998 PCK przekazał powodzianom dary rzeczowe i środki finansowe uzyskane od społeczeństwa polskiego i stowarzyszeń zagranicznych o wartości ponad 16 milionów zł. Podczas kolejnej dużej powodzi w 2010 roku PCK zebraliśmy ponad 6 560 000 zł środków pieniężnych oraz darów w naturze o wartości prawie 3 200 000 zł.
Na mocy ustawy o PCK i konwencji genewskich ZG PCK z pomocą państwa prowadzi Biuro Informacji i Poszukiwań Zajmuje się ono ustaleniami losów ludzi poszkodowanych podczas wojen i konfliktów zbrojnych, uczestnictwem w ekshumacjach, wydawaniem im lub ich rodzinom stosownych dokumentów. W ZG PCK od kilkunastu lat przy poparciu i pomocy MKCK działa Ośrodek Upowszechniania Międzynarodowego Prawa Humanitarnego. Skupia on na zasadach społecznych grono pracowników, ekspertów w dziedzinie prawa międzynarodowego. Ośrodek współpracuje z MKCK i odpowiednimi resortami, realizując programy upowszechniania międzynarodowego prawa humanitarnego wśród ludności cywilnej, zwłaszcza młodzieży. Wspólnie z MKCK organizuje co roku seminarium zwane „Warszawską Szkołą Letnią MPH” przeznaczone dla młodych prawników i przedstawicieli stowarzyszeń krajowych z krajów Europy i Ameryki Płn.
PCK uczestniczy także w akcjach humanitarnych Międzynarodowego Ruchu Czerwonego Krzyża. Wysyła transporty z darami dla ludności w krajach dotkniętych konfliktami zbrojnymi bądź klęskami żywiołowymi i katastrofami. Podstawą prawną działania PCK nadal jest ustawa o Polskim Czerwonym Krzyżu z 16 listopada 1964 roku oraz znowelizowany statut zatwierdzony rozporządzeniem Rady Ministrów z dn. 12 października 2011 r. Zgodnie z nowym statutem najwyższym organem uchwałodawczym stowarzyszenia jest Krajowy Zjazd PCK, a wykonawczym Zarząd Główny PCK i jego Prezydium. Organem kontrolnym jest Główna Komisja Rewizyjna. Ponadto działa Kapituła Odznaki Honorowej PCK i Sąd Organizacyjny PCK.
Czerwony Krzyż to symbol jest miłości,
On nie zna granic, lądów ani mórz.
Niech żyje nam Czerwony Krzyż ludzkości.
Vive Internationale Croix-Rouge!
Pókiś jest młody i szczęśliwy
I uśmiech śle Ci cały świat,
Nie często myślisz o twym druhu,
O tym, że czuwa wierny brat.
Lecz gdy żywiołów przyjdą klęski
I wojny złe i głód i bój,
Wówczas Ci poda dłoń pomocną
Czerwony Krzyż – przyjaciel Twój!
Czerwony Krzyż to symbol jest miłości
On nie zna granic, lądów ani mórz.
Niech żyje nam Czerwony Krzyż ludzkości.
Vive Internationale Croix-Rouge!